7 товлож 1 уулзах

Гайгүй таалагдаад байгаа залуутай уулзах гэж наян юм болох юмаа. Бараг 7 өдөр ярьж байж 1 өдөр уулздаг. Нөгөө 7 хэмжиж 1 огтол гэдэг л болоод байгаамaa... Майр ажилтай байдаг болхоор уулзах цаг зав гаргах гэж хэцүү байдаг бололтой. Гэхдээ миний бодлоор ганцаараа удаан амьдарсан хүмүүс хэтэрхий эрх чөлөөтэй, сүүлдээ тэр эрх чөлөөнийхөө хоригдол нь болдог юм шигээ. Энэ нь надад ч гэсэн хамааралтай. Ганцаараа амьдрах гэж сайхан эрх чөлөө шүү. Монголд ирснээс хойш хааяа хааяа тэр эрх чөлөө маань боогдоол байгаа, тэсээл байгаа гсн хэхэ. За за энэ ч яахуу... Гайгүй таалагдаад байгаа залуутайгаа гайгүй нэг уулзахаар болов оо. Нэг орой. Өдөржин уулзая, уулзахгүй гэж бичилцэж байгаад... Тэгээд уулзах гээд явж байснаа гэнэт гэдэн хөдлөөд буцаад явчихсан. Нэг уулзахын төлөө юун их сүр болдийн гэж бодоод, тэгээд ч надтай уулзахын төлөө цаг зав гаргаж чадахгүй хүн чинь муу хүн шд гэж бодсон. 2 цаг хүлээсэн гэсэн, ууртай байна лээ. Дахиж уулзахгүй байхоо.
Гайгүй таалагдаад байгаа залуу маань гоё нэртэй. Нэрэнд нь би дурлаад байдийн. Ер нь эрэгтэй хүний нэр, яриа, үнэр гурав таалагдахаар л дурлаастай... Заримдаа царайг нь хараагүй байж яриаг нь сонсоод дурлачихна. Заримдаа зөрж өнгөрсөн залуугийн үнэрт нь дурлачихна... харин өвөл битүү хувцасны цаанаас гоё үнэр үнэртэхгүй байгаа тул энэ төрлийн дурлал маань хязгаартай бгаа гсн хэхэ.
Тэгсэнээс тэнэг дурлах юмсаан. Бага байхад ч тэнэг тэнэг дурлаал явдаг байсан. Тэнэг дурлах нээх гоё шүү. Би бодоод бгаан, хамгийн гоё дурлал тэнэг дурлал юм байнаа гээд. Том болоод ирэхээр хоёрын хооронд ухаан суудаг юмуу хаашаа юм тэнэг дурлахаа больчихдог юм шиг байна. Сэтгэл хөдлөл, итгэл, тунирхал, аз жаргалаас өөр хүчин зүйлс гарч ирдэг юм шиг байна. Уг нь хүмүүс чинь өөр юу ч бодолгүйгээр дурлах хэрэгтэй биз дэ. Би тэнэг дурлалд итгэдэг. Би ерөөсөө тэнэг дурлана. Тэгээд тэр хүнтэйгээ гэрлэнэ. Гэж мөрөөдөж байгаа :)

Арьс өнгөний үзэл/Racism

Хайрт цагаан арьстан минь ээ, би
Төрөхдөө хар
Өсөхдөө хар
Наранд шарагдахаараа хар
Даархаараа хар
Айхаараа хар
Өвдөхөөрөө хар
Үхэхдээ ч хар л хэвэрээ..

Гэтэл цагаан арьстан та,
Төрөхдөө ягаан
Өсөхдөө цагаан
Наранд шарагдахаараа улаан
Даарахаараа хөх
Айхаараа шар
Өвдөхөөрөө ногоон
Үхэхдээ саарал
Тэгээд ичихгүйгээр намайг өнгөт арьстан гэж хэлнэ.

-------------
Dear white man,
I’m born, black
Grown up, black
Tanned, black
Frozen, black
Scared, black
Sick, black
And die as black…

But you white man,
You’re born, pink
Grown up, white
Tanned, red
Frozen, blue
Scared, yellow
Got sick, green
And die as gray
And you call me colored without shame.

I'm back on my feet again, Thanks Sam!

Gonna break these chains around me
Gonna learn to fly again
May be hard, may be hard
But I'll do it
When I'm back on my feet again

Soon these tears will all be dryin'
Soon these eyes will see the sun
Might take time, might take time
But I'll see it
When I'm back on my feet again

When I'm back on my feet again
I'll walk proud down this street again
And they'll all look at me again
And they'll see that I'm strong

Gonna hear the children laughing
Gonna hear the voices sing
Won't be long, won't be long
Till I hear them
When I'm back on my feet again

Gonna feel the sweet light of heaven
Shining down its light on me
One sweet day, one sweet day
I will feel it
When I'm back on my feet again

When I'm back on my feet again
I'll walk proud down this street again
And they'll all look at me again
And they'll see that I'm strong

And I'm not gonna crawl again
I will learn to stand tall again
No I'm not gonna fall again
Cos I'll learn to be strong

Soon these tears will all be dryin'
Soon these eyes will see the sun
Won't be long, won't be long
Till I see it
When I'm back on my feet again
When I'm back on my feet again
I'll be back on my feet again

PS: On June 10, 2009, I received an e-mail from Sam. The title was "read it through" and in the body it was "for you nomin", a link to youtube and these lyrics. I read the lyrics. They were the words just needed at the right time. Those days were a complete chaos for me. A lot of things to do, a lot of problems to solve, a lot of issues to handle... Thank you dear friend Sam for sending me these words and giving me the encouragement I needed most.

Дээлтэй Монгол

Хятад улс дээлийг -ийн соёлын өвд өөрийн нэр дээр бүртгүүлсэн нь Монголчуудын реакцыг хөдөлгөсөн хэрэг болоод нэг хэсэг л ярьж бичээд байсан. Шинийн 8 буюу 2-р сарын 22-нд Дээлтэй Монгол хөдөлгөөн өрнүүлж бүх нийтээрээ дээл өмсөх юм гэсэн. Өнөөдөр ажилдаа халти дээл өмсөж ирсэн л дээ. Гадуур харин ганган дээлтэй хүмүүс зөндөө явна билэ. Энэ өдөр зарим нэг газрууд дээл өмссөн хүнд онцгой үйлчлэх юм гэсэн. Жишээ нь Тэнгис кино театр 1000 төгрөгөөр, бусад кино театрууд 50% хямдралтайгаар кино үзүүлнэ гэсэн. Түүхийн музэй дээл өмсөж ирсэн хүмүүст үнэгүй үйлчлэх юм гэсэн. За тэгээд өөр бусад хямдрал, хөнгөлөлт тухай энд дурдсан байна лээ, үзнэ биз. Харин энд хөөрхөн хэдэн зураг байна. Дээлтэй хүүхдүүд нь ямар ч эгдүүтэйм, ямар ч ганган юм. Энэ зун нэг сайхан, дэгжин гэхдээ жинхэнэ Монгол дээл хийж өмсий байз. Харин дараа жилийн Цагаан сараар ээжээрээ дээл оюулж өмсөнө гэж бодож байгаа. Мартах гэж байсанаас 2006 онд Монголд ирж байхад хүмүүс аягүй их үндэсний хувцас өмсөж байсан, ялангуяа хантааз, хүрэм гэх мэт гадуур хувцас их өмсөж байсан. Би хүртэл юунаас нь дутах вэ гээд ээжийнхээ хийсэн Монгол хүрмийг гадаад руу авч яваад өмсдөг байлаа. Гадуур хүрэм, эсвэл монгол цамц эрэгтэй хүмүүст дэгжин зохидог юм билэ.

Бөөгийн тухай

Сүүлийн үед бөө, үзмэрч хүмүүс хэтэрхий олон болж байнаа. Бөө гэдэг нь баруун аймгуудын л уламжлал гэж боддог байлаа гэтэл говь нутагт маань хүртэл бөө олноор төрж гарч эхэллээ, сайн цаг ирж байна гэж ойлгох уу цөвүүн цаг ирж байна гэж ойлгох уу мэдэхгүй л байна. Нэг бөөгийн тухай үзсэнээ биш сонссоноо хуваалцая гэж бодлоо л до. Би иймэрхүү юманд итгэдэггүй хүн, үнэн сонирхолтой санагдаад байгаамаа.

Хамаатны нэг залууд бөөгийн онгод ороод, бидний 27 дох үеийн нэг өвгөн бууж ирдэг болсон гэнэ. Өвгөний тухай бичихээс өмнө энэ бөө гэгч нь яамар учиртай тухай ойлголт өгөх хэрэгтэй байх. Бөө хэнгэрэг цохиод онгодоо дуудахаар тэр 27 дох үеийн өвгөний сүнс тэнгэрээс бууж ирдэг юм гэнэ. Эхлээд зулын гэрэл дээр очоод суучихдаг гэсэн. Тэгээд жаахан байж байгаад тэр бөөгийн биенд ороод суучихдаг гэнэ. Тэгээд тэр бөө маань уг нь залуухан хүн байтал үг яриа, дуу хоолой нь яахын аргагүй хөгшин хүнийх шиг болдог гэсэн. Яриа нь яг дээр үеийнх шиг гэсэн. Жишээ нь: Их хүрээ - хот, Бага хүрээ - аймаг, Төмөр хүлэг - машин, Чулуун өргөө - байшин, Ноён - нөхөр, Хатан - эхнэр, Балчир - хүүхэд, Бор дарс - архи гэх мэт. Орчин үеийн зарим үг хэлийг ойлгодоггүй гэсэн. "За" гэж хэлэхээр юу гээд байгаан гэж уурладаг гэсэн хэхэ.

Их сонирхолтой нь энэ өвгөн үнэн саак өвөө гэсэн. Архи уудаг, тамхи татдаг, хүүхэн эргүүлдэг гэсэн. Бууж ирэхээрээ 2 шил бор дарс хүртчихээд явдаг гэсэн. Тэнгэрийн оронд сайхан сайхан хүүхнүүд байдаг гэж яридаг бодвол хүүхэн эргүүлдэг гар байх гээд бгаан :)) Тэнгэрийн орондоо "Ноён" хүн юм байхаа. Сая Цагаан сараар бөө өвгөнийг дуудсан чинь Тэнгэрийн оронд найранд сууж байхад дуудлаа гээд аймаар ууртай бууж ирээд төдөлгүй буцаад явчихсан гэсэн :)) Болох бүтэхгүй юм болвол толгойг нь авч явна гэдэг гэсэн. Нэг удаа хамаатны нэг хүүхэн даргатайгаа муудалцаад ажлаасаа гарах дээрээ тулаад уйлаад сууж байсан чинь өвгөн бууж ирсэнээ миний охиныг хэн уйлуулаад байна гэж асуусан гэнэ, учрыг нь хэлсэн чинь уурлаад би толгойг нь аваад явая гэсэн гэнэ, нөгөө хүмүүс хэрэггүй өвөө минь гэсэн чинь тэгүүл чичээд (хатгаад гсн үг хэхэ) орхий гэсэн юм байхаа. Бууж ирсэн байхад нь гэрт хүн орж гарахаар аягүй цочдог тэгээд хэн намайг цочоогоод байна, хөлийг нь тушчихая энэ тэр гэдэг юм бх. Би өөрөө нүдээрээ хараагүй, чихээрээ сонсоогүй болхоор үнэн үлгэр шиг санагдаж байгаам чинь. Гэтэл тэр хүмүүсийн шүтэж байгааг ээ. Үеэл охин ноёнтой (нөхөр гэж бгаан) болох нь уу гэж асуусан чинь яараад хэрэггүй 3 насаар ах, баян хүнтэй сууна гэж хэлсэн гэсэн. Бас нэг үеэлд өвөө нь баруун зүгээс сайн хүн явуулна, олж аваад ханилбал сайн хань чинь болно гэсэн гэсэн. Би одоо очиж асуудиймуу гэж бодоод байгаа ккк. Зарим хүмүүст бор дарс бүү хүрт, хүртвэл төмөр хүлэгтэйгээ онхолдож бэртэнэ гэж хэлдэг гэсэн. Заримд нь болхоор чи борс дарс хүртдэггүй золиг байна, хүртэж бай гэж хэлдэг гэсэн. Зарим хүмүүст албинг (чөтгөр) шүглэж гээд нуруу руу нь архи цацаж байгаад шавхуурддаг гэсэн. Тэгсэнээ нуруунаас нь тэр чөтгөрөө хамж аваад түрийлчихсэн гэсэн, өвөө нь аваад мордоноо гэсэн гэсэн хэхэ.

Сохор болзоо

Сохор болзоо гэдэг нь өмнө нь огт хараагүй хэн нэгэн хүнтэй цаг болон газар болзож уулзахыг хэлнэ. Тэр хүнээ өмнө нь харж байгаагүй тул анх нэгнийгээ олоход төвөгтэй байж болох юм. Тиймээс голдуу ямар хувцас өмссөн, эсвэл юу барьсан гэх мэтээр тодорхойлно. Сохор болзоо нэг бодлын сэтгэл хөдөлгөмөөр гоё ч юм шиг хэрнээ бас эрсдэлтэй юм л да. Би гурван удаа сохор болзоод бүтэлгүйтсэн хүн байна хэхэ. За тэр ч яахав.. Сүүлийн үед эрэгтэй дүү маань утсаар их охидуудтай танилцдаг болсийн. Сонсоод байхнээ бараг л нэр усаа мэдэлцээгүй байж асууж байгаа асуултууд нь чиний өндөр хэд вэ, үс чинь ямар вэ, нүд чинь ямар вэ гээл бүр хэтэрвэл ямар гутал өмсдөг, ямар өнгийн куртик өмсдөг вэ болоод явчих юм. Гүй тийм л гадаад үзэмжинд нь санаа зовоод байвал юундаа утсаар танилцдаг байнаа гэж загнав.. Ер нь залуучууд сохор танилцахдаа яагаад заавал өндөр хэд вэ гэж асуудийм бэ, өндөр байх вэ гэж санаа зовдийм уу, намхан охин байх вэ гэж санаа зовдийм уу гэж сонирхлоо л доо. Дүү маань хэлж байна, танилцаж байгаа хүний өндөр чухал шд, өөрөөсөө өндөр охинтой явах онцгүй шд гэнээ. Тэгээд бас "Эмэгтэй хүн, эрдэнийн чулуу хоёр жижигхэн байх тусмаа чамин байдаг гэж би боддог" гээд нэмээд байгаа.

Өчигдөр "Анхны Болзоо" гээд 8 минутын богино хэмжээний кино үзэх гэж ажлын 8 цаг боллоо. Өглөө ажилдаа ирээд линкийг нь нээгээд тавьсан хэрнээ майр завгүй, үдээс өмнө дөнгөж эхний 4 минут үзэж амжсан байв. Ажил тарсан дараа бүр тухтай сууж байгаад үзэж дуусгасан. Зураг авалт нь тун дажгүй болсон байна лэ. Залуу, хүүхэн хоёр сохор болзож байгаа тухай гарна... Гэхдээ жинхэнэ утгаараа сохор болзоо болно л доо ;) Ёстой хөөрхөн шүү, үзээрэй хүмүүсээ.

Сайхан шинэллээ

Гэртээ очиж шинэлэх гэж наян юм боллоо. Битүүний урд өдөр нутаг буцах гэтэл унаа байдаггүй. Онгоц, автобус, микр, фургон гээл литр нь дуусаал, билет нь дуусаал, хүн чихээл явж чадахгүй үлдэх нь гэж уйлахаа дөхөж байлаа. Азаар хүргэн ах хот орж ирээд буцах нь таараад хамт явах болсон. Битүүний урд өдөр замд гараад битүүний өглөө очсон. Нойргүй, ядарсан хүн л гэрийн бараа харав. Ажилтай дүү нар эгчийн гар хүргэлгүй хамаг ажлаа амжуулсан байж би сайхан амарч авсан да.

Шинийн нэгэн

Эмээг өнгөрснөөс хойш нас намбаараа миний аав хамгийн ахмад нь боловч эхний жилдээ бурхан болоочийн гал голомтонд золгодог гэсэн тул бүгдээрээ хойд гэртээ цуглаж золгосон. 5 жилийн дараа анх удаагаа ах дүү элгэн садантайгаа учран золгож байгаа болохоор би гэдэг хүн тун баяртай байсан. Үнсүүлэх хүний тоо багасан үнсэх хүний тоо нэмэгдсэн байна лээ. Энэ жил ёс жаягаа дагаж монгол дээл өмсөн, хадаг бариж золгосон. Уламжлалт ёсоо дагах шиг сайхан юм хаа байх вэ. Бүгдээрээ гэр дүүрэн хүмүүс идэж ууж, хууч сонин хөөрөлдөөд гоё байсан. Дараа нь олон ах дүү нартайгаа баахан зураг авхуулсан.

Шинийн нэгэнд ердөө 6 айл л хэссэн байна лэ бодоод байсан чинь. Би уг нь энэ Цагаан сараар айл их хэсч, бууз их иднэ гэсэн төлөвлөгөөтэй явсан юм. Даанч битүүний өдөр идсэн буузнаас эхлээд айл болгоны буузны давс нь ихэдсэн шиг санагдаад сайн идэж чадаагүй. Говийн ус хужиртай байдаг болохоор надад шорвог санагдсан байж болох юм. Ямар ч байсан тэнэг их бууз иднэ гэсэн төлөвлөгөө нурсан.

Хоёр дах шинийн нэгэнд ангийн хүүхдүүдтэй багш нартайгаа золгохоор явсан. Мат-ын багш харин хаалгаа нээдэггүй гэж байгаа. Тэхээр нь физикийн багшийнд орчихоод гарахдаа багш руугаа залгасан чинь гэртээ унтаж байна гэсэн. Сайхан гарууд багшийгаа сэрээгээд гэрт нь ороод баахан дайлуулж байгаад гарсан. Уг нь химийн багш, хэл уран зохиолын багш гээд үргэлжлүүлэх байсан ч маамуутай хүүхдүүдийн маамуу уйлаад байна гээд ар гэрээс нь дуудаад аргагүйн эрхэнд тарсан л да. Бид 10-н жилд байхдаа ангиараа нэг гараал дуусгадаг байсан юм, тэр цаг өнгөрч дээ гсн хэхэ. Би маргааш өглөө нь замд гарахгүй байсан бол хэдэн найз нараа бүгдийг нь дуусгах байсан байх. Завтай чөлөөтэй сингэл гарууд нь айлуудаар хэсч болно гэсэн л дэ уг нь. Даанч гэрээс ээж дуудаад; хаашаа алга болчихов оо, гэртээ ирэх болж байна уу, архи бага уугаарай гээд мсж бичээд байсан... би нээх архи уугаад айл хэсээд хашраачихсан юм шиг :)) Сониноос нээрээ 2 дах шинийн нэгэнд шинийн хоёрны сар гараад байсан ямар учиртай бсийм бол.

Шинийн хоёрон ч юмуу гурван ч юмуу за ямар ч байсан хоёр дах өдөр замд гарсан. Өглөө нь дотор муухайраад үхэх гэж байгаа хүн автобусанд суусан чинь дөнгөж хөдлөөл бөөлжөөд балрах дөхсөн. Замд цас ихтэй замдаа суун барин 24 цаг явж гэрийн бараа харсан. 7 цагаас хот орж ирээл, 9 цагаас ажил дээр гозойж байгаам да. Замын урт аялалуудыг эс тооцвол миний гэртээ хариж шинэлсэн сар шинэ маань тун сайхан болж өнгөрлөө. Хамгийн гоё нь аав, ээждээ үнсүүлж, ах дүү нартайгаа хамтдаа Цагаан сарын баяр тэмдэглэх байлаа.

Цагаан сар... сэтгэл хөдлөөл

Цагаан сар болох гээл... сайхан байнаа, сэтгэл хөдлөөл гсн хэхэ. Хүмүүс ихэнхи нь цагаан сарын бэлтгэл хийгээд бөөн завгүй байхад би ч сайхан байнаа, юу ч хийхгүй (чишш ээж мэдвэл загнана гсн хэхэ). Хүмүүс рүү ярихаар бөөн ажилтай, буузаа хийгээд, гэрээ цэвэрлээд, угаагаад арчаад, зүлгээд... Миний хувьд энэ жилийн Цагаан сар хамгийн гоё, тэр их ажилд нь оролцохгүй байж байгаад шинийн нэгний өглөө шууд золгох :)) Аав, ээж хоёр маань маш их баяртай байгаа. Бүх хүүхдүүд, хүргэн, бэр, ач зээ нар нь цуглаж байгаа. Битүүнд л гэртээ очих юм шиг байна. Нээх гоё юмаа, яагаад ч юм баярлаад байхиймаа. Монголын уламжлалт сар шинийн баяртаа сайхан баярлаарай! Монгол үндэсний дээлээрээ гоёоорой! :)

Which crazy bitch am I?

Nomingobi took the "Which crazy bitch are you?" quiz and the result is Sinead O'Connor.

You are one fierce bitch. You are very independent and will take no bullshit from anyone but your personality is actually sort of quiet and shy. You are a natural beauty and you are very comfortable with your feminity. You don't feel the need to overdo it or go out of ...your way to fuss over your looks. You don't want to distract people from what you stand for and the talents you possess. You are very idealistic and will go to any extremes to stand up for what you believe in even if it creates controversy and people don't understand. Relationships can be hard for you sometimes because men feel threatened by you but time again they come running to you and realize that you are actually very sweet and motherly....until they cross you

Notes of non-economist attending Fernando de Soto's lecture

Эдийн засагч бус хүний Эрнандо де Сото-гийн лекцээс хийсэн тэмдэглэл :)

Монголын эдийн засгийн чуулган болоод дэлхийн нэрт эдийн засагч Эрнандо де Сото ерөнхийлөгчийн урилгаар хүрэлцэн ирсэн юм байна. Хэд хоногийн өмнөөс Боловсрол Суваг рекламдаад байсан юм ноён Эрнандо СТО-д нээлттэй лекц уншина гэж... Эдийн засагч биш ч гэлээ, эдийн засгийн э-г ойлгодоггүй ч гэлээ дэлхийн тийм л алдартай хүн юм чинь очоод бас юу ярихыг нь сонсчих юмсан гэж бодож байсан л да. Биз-ийн залуус урилга олж өгснөөр өчигдөр тэр лекцэнд нь суугаад авлаа.

Товчхондоо 2 зүйл сайн ойлголоо гсн: 1) Identification, 2) Documentation :)

Ер нь бол "би" гэдэг хүн намайг тодорхойлох бичиг баримтгүй л бол хүн биш юм байна. Түүн шиг эд хөрөнгө гэдэг юм маань ч гэсэн өмчийн бүртгэлгүй л бол минийх биш юм байна. Энэ хашаа, энэ байр минийх, итгэхгүй бол хөршүүдээс асуу гэсэн юм байхгүй гэжийнэ шүү :) Монголд өмчийн бүртгэл гэдэг зүйлийг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй гэж байна, тэхгүй бол манай улс "сайхан, тайван, романтик нүүдэлчин монгол" хэвээрээ л үлдэнэ гэж байна. Монголын эдийн засаг хөгжихөд бүрхэгхэн л ирээдүй байх шиг байна, нэрт эдийн засагчийн хэлснийг хийх бол. Нэгд: "Сайн хууль нь хүнээ хамгаалдаг, хүн нь хуулиа дээдэлдэг байх" гэсэн үлгэр. Хууль гаргахад нээлттэй байдал ба ард түмний оролцоо, "transparency & participation", гэдэг зүйл нь манайд хэргэжих үү, мэдэхгүй л юм. Хоёрд: "Өмчийн бүртгэл" гэсэн үлгэр. Хэн нь хаана юугаа эзэмшээд, хэзээ түүнийгээ бүртгүүлж, гэрчилгээжүүлж, өөрийн гэсэн нотолгоог бий болгох нь эцэс төгсгөлгүй, эх мадаггүй л ажил болтой. Эдийн засгийн бус хүний зүгээс зөвлөе гэвэл эртхэн эд хөрөнгөө гэрчилгээжүүлж авах хэрэгтэйм байна шүү.

"Зах зээлийн эдийн засгийн ДНК нь өмчийн бүртгэл" - Эрнандо де Сото

Эрнандо гэдэг хүний тухай ганц хоёрхоон зүйл гэвэл: The Other Path, Mystery of Capitalism гэх мэт алдартай номуудыг бичсэн, Institute for Liberty and Democracy үүсгэн байгуулагч, дэлхийн хамгийн нөлөө бүхий 12 эдийн засагчийн нэг, дэлхийн суут 100 сэтгэн бодогчийн нэгээр тус тус өргөмжлөгдсөн агуу хүн юм байна.